(Ảnh: Kiểm tra xác nhận hoàn thành công trình bảo vệ môi trường dự án)

1. Kết quả thanh, kiểm tra công tác BVMT đối với các cơ sở đang hoạt động tại Khu công nghệ cao và các khu công nghiệp Đà Nẵng

Trong thời gian qua, hoạt động thanh, kiểm tra là cầu nối, kênh tuyên truyền, phổ biến pháp luật về BVMT khá hiệu quả thông qua việc rà soát tình hình thực thi pháp luật tại địa phương để lồng ghép, phổ biến quy định mới, giải đáp vướng mắc của địa phương, doanh nghiệp. Đồng thời, tiếp nhận những phản hồi của doanh nghiệp và địa phương về bất cập trong chính sách, pháp luật về môi trường để đề xuất cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn. Từ thực tế hoạt động kiểm soát môi trường trong thời gian qua, Ban Quản lý Khu công nghệ cao và các khu công nghiệp Đà Nẵng đã phối hợp chặt chẽ với các Sở ban ngành liên quan hướng dẫn các doanh nghiệp thực hiện điều chỉnh, lập lại hồ sơ môi trường đúng với quy định pháp luật.

Trong 03 năm trở lại đây, kết quả thanh tra, kiểm tra tại các Khu công nghiệp và Khu công nghệ cao Đà Nẵng cho thấy, 06/07 khu đang hoạt động và 01 khu đang xây dựng (95%) đều tuân thủ các quy định BVMT, chưa có trường hợp doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

2. Một số nguyên nhân dẫn đến việc các chủ đầu tư chưa lập hồ sơ môi trường theo quy định

Thứ nhất, sự chồng chéo của các văn bản quy định của pháp luật, cụ thể: theo quy định tại Điều 19 và Điều 25 Luật Bảo vệ môi trường, việc đánh giá tác động môi trường phải thực hiện trong giai đoạn chuẩn bị dự án do chủ dự án thực hiện và quyết định đánh giá tác động môi trường là cơ sở để quyết định chủ trương đầu tư dự án. Cũng theo Nghị định số 18/2015/NĐ-CP  ngày 14/2/2015 của Chính phủ quy định chi tiết quy hoạch bảo vệ môi trường, đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường và kế hoạch bảo vệ môi trường, tất cả các dự án theo phụ lục II Nghị định này đều phải đánh giá tác động môi trường trước khi lập chủ trương đầu tư.

Tuy nhiên, việc nhà đầu tư chưa biết mình có được lựa chọn làm nhà đầu tư hay không mà phải bỏ trước một khoản tiền rất lớn để lập báo cáo đánh giá tác động môi trường là khó khả thi vì có thể sẽ tạo rủi ro về chi phí đầu tư cho nhà đầu tư. Trong khi đó, theo Điều 32, Điều 33 Luật Đầu tư, hồ sơ thẩm định chủ trương không bao gồm báo cáo đánh giá tác động môi trường đối với dự án thuộc thẩm quyền quyết định đầu tư của cấp tỉnh.

Chính sự chồng chéo này, dẫn đến tình trạng dự án đã được cấp giấy chứng nhận đầu tư nhưng chưa thực hiện báo cáo đánh giá tác động theo quy định, gây không ít khó khăn cho doanh nghiệp có ý thức tuân thủ quy định pháp luật.

Thứ hai, vì không nắm rõ các quy định của pháp luật, với ý thức chấp hành pháp luật về BVMT của một số lãnh đạo doanh nghiệp còn chưa cao, kèm theo năng lực tài chính của phần lớn các doanh nghiệp còn hạn chế, đặc biệt, chưa có sức ép đủ mạnh từ các quy định pháp luật, từ cộng đồng và thị trường.

3. Một số nguyên nhân dẫn đến việc các chủ đầu tư chưa thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ các nội dung cam kết so với hồ sơ môi trường đã phê duyệt

Qua các đợt kiểm tra, các đơn vị và cơ sở sản xuất kinh doanh đều đã có hồ sơ môi trường nhưng hầu hết các chủ đầu tư dự án đều không thực hiện nghiêm túc các nội dung trong báo cáo ĐTM và các biện pháp bảo vệ môi trường như đã cam kết, nhất là trong việc thực hiện các quy trình về thu gom, xử lý nước thải và chất thải rắn. Xuất phát từ việc chưa hiểu đúng, đầy đủ và bản chất của báo cáo ĐTM/ Kế hoạch BVMT.

Thực tế cho thấy, hầu hết các doanh nghiệp đầu tư, khi lập báo cáo ĐTM hay Kế hoạch BVMT thường hay thuê các tổ chức dịch vụ tư vấn thực hiện toàn bộ cho đến khi trình cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, để đảm bảo về thủ tục môi trường dự án theo quy định. Nhiều doanh nghiệp chưa nắm hết được các nội dung, chưa ý thức hay nhận thức hết được tầm quan trọng của ĐTM hay Kế hoạch BVMT, dẫn đến việc thực hiện không đúng, không đầy đủ các nội dung trong đó, để xảy ra hậu quả vi phạm nghiêm trọng đến công tác bảo vệ môi trường trong quá trình hoạt động đầu tư, ảnh hưởng đến vệ sinh môi trường xung quanh, hoặc khi bị các cơ quan có thẩm quyền kiểm tra đã phát hiện ra nhiều lỗi vi phạm hành chính, trong đó có những lỗi không đáng để xảy ra.

Không thể phủ nhận những tác dụng của báo cáo ĐTM trong việc dự báo, ngăn ngừa những nguy cơ tiềm ẩn đối với môi trường. Tuy vậy, trong quá trình thực hiện báo cáo ÐTM tồn tại không ít khó khăn, bất cập như: Việc tiếp cận, áp dụng các quy trình khoa học về ÐTM của thế giới vào Việt Nam chưa đạt hiệu quả cao, trong đó có các quy trình thực hiện ÐTM; xác định phạm vi ÐTM, tham vấn cộng đồng, sử dụng báo cáo ÐTM sau khi được phê duyệt. Chất lượng báo cáo ÐTM còn phụ thuộc vào chủ đầu tư, đơn vị tư vấn, loại hình dự án, nguồn lực thực hiện, hội đồng thẩm định, cơ quan thẩm định… Bên cạnh đó  không ít nhà đầu tư nhìn nhận báo cáo ĐTM như một thủ tục hành chính hơn là công cụ để quản lý môi trường, cho nên việc thực hiện báo cáo ĐTM thông thường được phó mặc cho đơn vị tư vấn. Có không ít dự án vì sức ép tăng trưởng kinh tế, một số ngành, địa phương xem nhẹ vai trò báo cáo ÐTM, vốn là công cụ quyết định các dự án đầu tư theo định hướng phát triển bền vững.

  Cũng giống như các ngành luật khác, theo dõi thi hành pháp luật về BVMT là hoạt động mới, nội dung, yêu cầu theo dõi rộng và phức tạp. Tuy vậy, nhận thức về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của công tác đánh giá, theo dõi thi hành pháp luật nhiều nơi vẫn chưa đầy đủ và quan tâm đúng mức, hoạt động phối hợp giữa các ngành, các cấp trong công tác đánh giá, theo dõi thi hành pháp luật về BVMT vẫn chưa chặt chẽ. Các hình thức đánh giá, theo dõi thi hành pháp luật còn đơn điệu, chủ yếu thông qua các hoạt động kiểm tra và thu thập thông tin từ báo cáo của các cơ quan, đơn vị. Việc tổ chức điều tra, khảo sát, thu thập và xử lý thông tin về tình hình thi hành pháp luật từ các phương tiện truyền thông đại chúng chưa thường xuyên, chậm được thực hiện, hoặc nếu được triển khai thực hiện thì chủ yếu là tiếp nhận và kiến nghị xử lý.

Với tính chất hoạt động hậu kiểm được hiểu là hoạt động từ khi phê duyệt báo cáo ĐTM/ xác nhận đăng ký kế hoạch BVMT đến khi dự án hoàn thành giai đoạn xây dựng để đi vào hoạt động chính thức, đối với vai trò của cơ quan có thẩm quyền phê duyệt chưa coi trọng công tác hậu kiểm, đồng thời, không đủ các nguồn lực cần thiết để theo dõi, giám sát, cũng như thiếu các hướng dẫn kỹ thuật cần thiết. Đối với chủ đầu tư dự án việc lập báo cáo ĐTM/Kế hoạch BVMT mang tính đối phó, giao khoán, phó mặc cho đơn vị tư vấn môi trường nên họ sẽ khó tuân thủ các nội dung trong báo cáo ĐTM đã được phê duyệt hoặc có thay đổi nhưng không báo cáo hoặc đi vào vận hành thực tế nhưng chưa được xác nhận đã hoàn thành các công trình xử lý môi trường./.

Văn Minh - Phòng QLMT-KHCN&ƯT - Ban Quản lý